Boekrecensie door Gerard Rill: Chess Middlegame Strategies – Volume 1

Mijn schaakbord heeft nu al weer een paar weken op tafel gestaan. Lekker partijen naspelen, zonder engine! Een mooi schaakboek is als een meeslepende roman: je staat ermee op en gaat ermee naar bed. ’s Nachts draait je brein door, met alle gevolgen van dien. Zo droomde ik mij terug naar de wijnkelder van Lex Jongsma waar Mikhail Tal plots binnen kwam. Mijn adem stokte in mijn keel. TAL!! Na een hartelijke begroeting met Lex en een hand voor mij, liet Tal zijn partij tegen Portisch zien uit het interzonale toernooi in Amsterdam 1964.

Portisch-Tal, stand na 14.b4

14….Pc4!? (Tal weigerde naar 14…Pb7 te kijken: “I’m not an accountant”) 15.Pc4 cd5 16.Pa3 (moet de dame dekken omdat d5-d4 dreigt) d4! 17.La8 (17.Pd1 d5 18.Db3 e5 met prima compensatie) Da8 18.Pcb5 Tc8 19.Dd1

“OK, you have an extra rook, lets play! I start with Ne4” zei Tal. Terwijl de asbakken zich vulden en flessen zich leegden, weerlegde Tal al onze pogingen met een grote grijns.

Na een zweterige nacht pakte ik ’s ochtends Sokolov erbij. Hij legt daarin haarfijn uit wat er allemaal in de stelling zit en dat 19….Dd5 een betere zet is dan Tals 19…Pe4, want na 20.Pd4 Pc3 21.Dd3 e5 22.Pb3 d5 23.Ld2 lijkt wit te consolideren. In de partij volgde echter:

20.f3 a6 21.Pd4 Dd5 22.Le3 Tc3 23.Pdc2 Df5 24.g4 De6 25.Ld4 h5 26.Lg7

Lees even niet verder. Wat zou u spelen? Welke zetten zou u hier overwegen? Nou?

Goed, dat gebeurde alllemaal dus niet. Tal speelde het verbijsterende 26…hg4!? (Sokolov: “one of the most amazing moves I have ever seen!”). Je krijgt medelijden met Portisch, psychologisch is hij door Tals ongelooflijke creativiteit aan stukken gespeeld. Portisch vond de weerlegging niet maar nadat Tal de winst had gemist ontsnapte hij met remise.

Ivan Sokolov heeft een prachtboek geschreven, ik zou bijna zeggen een meesterwerk. Chess Middle Game Strategies Volume 1 klinkt niet erg opwindend. Ook de inhoudsopgave deed mijn hart niet sneller kloppen:

1. Unusual rooklifts
2. Backward knight moves
3. Backward bishop moves
4. Minority vs majority
5. Voluntary pawn structure damage
6. Opposite colour bishops
7. Defending with limited resources
8. Voluntary king run
9. Material imbalance

Een degelijk lesprogramma, voor een belangrijk deel al bekend uit andere – vaak zeer goede – leerboeken strategie. Wat maakt Sokolovs boek zo bijzonder?

Ivan Sokolov (foto: René Olthof)

Sokolov hangt de stelling aan: “moderne wetenschap kent geen dogma’s”. Hij stelt dat om echt vooruitgang te kunnen boeken, we moeten erkennen dat we heel veel niet weten. Een prachtig voorbeeld staat in het hoofdstuk “Defending with limited resources.” Een algemeen aanvaard principe is: om succesvol een aanval te kunnen weerstaan, moet het aantal verdedigende stukken ongeveer gelijk zijn aan het aantal aanvallers. Ofwel: om succesvol aan te vallen moeten er meer aanvallende stukken dan verdedigers deelnemen aan de aanval. In zijn boek “Sacrifice and initiative in chess” verdedigt Sokolov zelf dit principe met vele voorbeelden. In het voorliggende boek begint hij het dogmatische karakter van dit principe in hoofdstuk 7 in twijfel te trekken. Hij begint met een uitgebreide analyse van de partij Anand-Carlsen uit de WK-match in 2013. Carlsen gaat in de opening in op een Carlsbad structuur met c5-c4 die sinds Botwinnik-Capablance (AVRO 1938) al bekend staat als zeer dubieus voor zwart. Carlsen weet echter de aanval van Anand met een minimaal aantal verdedigers te weerstaan. Ook in Nakamura-Carlsen (Zurich 2014) bewijst wederom Carlsen dat de moderne grootmeester lak heeft aan de dogma’s van weleer. Sokolov erkent dat hij zijn eerder met verve verdedigde mening moet herzien. De moderne schaakwetenschap schrijdt voort.

Ik zou nog heel veel kunnen schrijven over dit rijke boek, maar zal me beperken tot nog één observatie: er is een nieuwe grootmeestersoort ontstaan die de wereld snel verovert. Zijn belangrijkste sparring partner is de computer. Computers kennen geen dogma’s, ze hebben geen stijl, ze rekenen gewoon alles uit. Ze offeren geen stukken als Tal, ze spelen niet de positie als Smyslov, ze houden niet van het eindspel als Anderson. Het toppunt van creativiteit is niet meer de 6.Lg5 variant in de Najdorf, want die is door de computer uit geanalyseerd tot remise. Het toppunt van creativiteit is het London systeem met 2.Lf4: gewoon schaken, zonder hyperscherpe computer analyses. Het gevolg is dat de topgrootmeesters steeds meer op elkaar zijn gaan lijken. Door de geweldige partijkeuze van Sokolov, zie je dit proces zich voor je ogen voltrekken.

Sokolov is erin geslaagd om een heel bijzonder schaakboek te schrijven en volume 2 moet nog komen! Ik kan niet wachten.

—————————————————————————————–

Chess Middlegame Strategie is verkrijgbaar bij:
De Beste Zet
Prijs: 24.95
http://www.debestezet.nl/catalog/product_info.php?products_id=3495